این پلاستیک در سال 1956 بهوسیله R. N. MacDonald از محققین شرکت Dupont آمریکا کشف شد و در سال 1960 بانام تجاری Delrin به بازار عرضه گردید. شایانذکر است که در دهه 1920 پروفسور Hermann Studinger و همکارانش طی تحقیقات طبقهبندیشدهای که برای اولین بار منجر به دستیابی آزمایشگاهی ساختار مولکولهایی با جرم مولکولی نسبتاً بالا گردید، این پلیمر را تهیه کردند درحالیکه قطعات ساختهشده از آن شکننده و ناپایدار در برابر حرارت بودند. وی دریافت که پلیاکسیمتیلنهایی که با درجه پلیمریزاسیون 50 تهیه میشوند از پایداری کمی برخوردارند در حالی جرم مولکولهای بالاتر، دارای خواص بهتری هستند، مانند درجه پلیمریزاسیون 1000، هرچند رسیدن با این عدد، توسط گروه محققین شرکت Dupont انجام گرفت و باعث بهبود خواص و پایداری حرارتی این پلاستیک گردید.
پلیاکسیمتیلن در گروه پلیاسترها جای دارد و در واحد ساختاری آن گروه عاملی اتری -O- مشاهده میشود. این پلاستیک سادهترین عضو گروه پلیاسترهای آلیفاتیک محسوب میشود.
POM پلاستیک مهندسی است که از پلیمریزاسیون فرمالدئید HCHO به دست میآید، بنابراین گاه بانام پلیفرمالدئید نیز خوانده میشود. پلیاستال نام مشهور دیگری برای گروه رزینهای پلی (اکسیمتیلن) هست.
زنجیرهای مولکولی POM خطی هستند، جرم مولکولی آن نسبتاً بالا و درجه پلیمریزاسیون متوسط آن DP> 100 هست. ازآنجاکه این پلیمر دارای گروه و شاخههای جانبی نیست، امکان کنار هم چیده شدن منظم زنجیرها یا قرار گرفتن مولکولها در فاصلههای کم برای آن فراهم میگردد. به همین خاطر پلیاکسیمتیلن پلاستیکی با درجه بلوری زیاد هست، درجه بلورینگی POM بین (85-77)% است.
بالا بودن درجه بلورینگی باعث میشود امکان عبور نور از لابهلای زنجیرها میسر نباشد و پلاستیک بهطور طبیعی رنگ سفید زیبایی داسته باشد.
POM بیشتر به دو صورت هموپلیمر و کوپلیمر که تفاوتهای زیادی ازنظر خواص مکانیکی، حرارتی و قیمت با یکدیگر دارند، توسط مراکز تولیدکننده به بازار عرضه میشوند، بنابراین لازم است مصرفکننده پیرامون اختلاف در خواص این مواد، اطلاعات کافی و از ویژگیهای فنی آن مواد شناخت وافی داشته باشد تا امکان تحلیل دقیق کارشناسی و پیشبینی خواص نهایی محصول موردنظر فراهم گردد.
بررسیهای بهعملآمده نشان میدهند که کومونومر بهکاررفته در ساختار مولکولی کوپلیمر این پلاستیک، ترکیب معمولاً اتیلن اکساید m(CH2-CH2-O)- هست، بهعبارتدیگر نام کامل این کوپلیمر (Polyoxymethylene-co-ethylene oxide) است.
این گروه از کوپلیمرها از درجه بلوری کمتری برخوردارند و گستره ذوب آنها نیز در حدود 10 درجه سانتیگراد پایینتر است. این دو ویژگی مهم کو پلیمرهای پلیاکسیمتیلن، تفاوتهای زیادی را در خواص مکانیکی، کاربردها و مباحث رئولوژیک آنها به وجود میآورد.استحکام کششی هموپلیمر پ
لیاکسیمتیلن 15% و مدول آن نیز 13% از کوپلیمر آن بیشتر است، بلورینگی بالاتر موجب بهبود خزش و خستگی این پلاستیک میشود. هموپلیمرها و کو پلیمرهای POM مقاومت شیمیایی خیلی خوبی را در مقابل حلالهای آلی از خود نشان میدهند. بالا بودن درجه بلورینگی باعث میشود که حلالها نتوانند به داخل سلولهای بلوری این پلاستیک نفوذ کنند، به همین خاطر POM مانند تفلون در دمای اتاق دارای حلال نیست.
تماس POM با حلالهای آلی که با آن دارای شاخص انحلال برابر میباشند موجب تورم آن میگردد. پلیاکسیمتیلن در برابر حلالهای آلیفاتیک، حلقوی و هیدروکربورهای کلره مقاومت عالی از خود نشان میدهند ولی در کاربرد با مواد شیمیایی معدنی مانند اسیدها و قلیاهای قوی و یا عوامل اکسیدکننده کاربرد آن توصیه نمیشود. آب باعث تخریب جدی این پلاستیک از طریق هیدرولیز نمیشود، اما ممکن است باعث تورم آن گردد یا درون آن نفوذ کند. اختلاف در ماهیت گروههای انتهایی زنجیره باعث جلوگیری از تخریب زنجیر و کاهش جرم مولکولی و افزایش پایداری پلیمر میشود، همچنین دلیل اصلی مقاومت کوپلیمر در مقابل آب داغ و قلیاها در مقایسه با هموپلیمر بهحساب میآید.
تماس این پلاستیک با مواد غذایی و خوراکی بلامانع است، ضمن آنکه میتواند در ارتباط با آب نیز تا در دمای 80 درجه سانتیگراد قرار گیرد. این پلاستیک خیلی کمتر از نایلونها رطوبت جذب میکند، بااینوجود پلیاکسیمتیلن باید در محلی شایانذکر است که POM هنگام افزایش زیاد دما (معمولاً از درجه حرارت ذوب به بالاتر) در حین فرآیند شکلدهی (تزریق و...) عملکرد و یا سوختن بدون دود خود، گازهای سمی و خطرناک فرمالدئید متصاعد میسازد که بهطورجدی باید از تماس و تنفس با آنها اجتناب نمود. قرارگرفته طولانیمدت این پلاستیک در معرض اشعه فرابنفش باعث گچی شدن سطح و تردی و شکنندگی آن میشود.
افزودن جاذب اشعه فرابنفش مناسب و یا دوده به آمیزه باعث کاهش تمایل تخریب فوتونس آن میشود. POM در برابر حمله قارچها، حشرات و جوندگان مقاوم است و موردحمله قرار نمیگیرد.
پلیاکسیمتیلن دارای دمای انتقال شیشهای (75- درجه سانتیگراد) و گستره ذوب (170 درجه سانتیگراد) هست، کو پلیمرهای این پلاستیک، دارای گستره ذوب کمتری از POM میباشند، (173-162 درجه سانتیگراد). در حقیقت پلاستیک هموپلیمر (POM)، استحکام و مقاومت حرارتی تحتفشار بیشتری از کوپلیمر پلیاکسیمتیلن (POMC) دراد، در عوض ازنظر شیمیایی مقاومت کمتری نسبت به قلیاها و هیدرولیز از خود نشان میدهد.
بیشتر رزینهای پلیاستال دارای افزودنیهای مختلفی میباشند که مانند جاذب نور فرابنفش و یا آنتیاکسیدان که در درجه حرارتهای بالای فرآیند شکلدهی مانع از حمله اکسیژن به زنجیره اتری این پلیمر میشود. بعضی از شرکتهای سازنده گونهای از این پلاستیک را همراه افزودنی روانساز آن تولید میکنند. در حین استفاده از PMO باید توجه داشت که درجه حرارت این پلاستیک از دمای ذوب آن بالاتر نرود زیرا در چنین حالتی پلیمر تجزیهشده و گازهای سمی (بهویژه فرمالدئید) ایجاد میکند. بالا رفتن درجه حرارت از دمای ذوب این پلاستیک، باعث بدرنگ شدن محصول نهایی میشود.
شایانذکر است فرمالدئید جزء معدود مواد آلی است که حضور آن در خارج از جو زمین ثابتشده است. تخریب حرارتی پلیاستال از شیوه باز شدن یا کنده شدن بخشهایی از انتهای زنجیره اصلی پلیمر اتفاق میافتد، در اثر انجام این فرآیند فرمالدئید آزاد میشود که مادهای سمی، تحریککننده با بویی بسیار تند و زننده است. پایداری حرارتی پلیاکسیمتیلن را میتوان از طریق استری کردن گروههای پایانی هیدروکسید به کمک اندرید استیک افزایش داد.
در جدول زیر به مهمترین خواص فیزیکی و حرارتی POM اشارهشده است.
Value |
Units |
Properties |
1.39-1.42 |
- |
Specific gravity |
0.2 |
% |
Water absorption |
110 |
C |
Max. permissible service temperature Upper temp Lower temp |
(2-9)*10^4 |
g/mol |
Molecular weight |
-75 |
C |
Glass transition temperature |
171 |
C |
Melting range |
HB |
- |
Flammability |
0.31 |
w/(m.K) |
Thermal conductivity (20 C) |
7.5*10^-5 |
1/K |
Thermal expansion coefficient (233-303 K) |
150 |
C |
Vicat softening point |
Fair |
- |
UV stabilizer |
0.35 |
- |
Friction coefficient |
3.7 |
- |
Dielectric constant (at 102-106 Hz) |
کوپلیمر این پلاستیک از پایداری حرارتی بالاتر و مقاومت شیمیایی بیشتری را در مقابل قلیاها نسبت به هموپلیمر پلی(اکسیمتیلن) از خود نشان میدهد.
در جدول زیر دو خاصیت حرارتی، از کوپلیمر و هموپلیمر POM با یکدیگر مقایسه شدهاند.
In water |
In air |
Unit |
POM |
65 |
82 |
C |
Homopolymer |
82 |
104 |
C |
Copolymer |
POM در تماس با شعله، بهسختی آتش میگیرد و درون شعله میسوزد، پس از بیرون آوردن آن از شعله این پلاستیک بهآرامی و بدون دود، هم چنان به سوختن خود ادامه میدهد، رنگ شعله POM بهزحمت با چشم قابل دیده شدن و تشخیص است.
خواص این پلاستیک مجموعهای است از چقرمگی، مقاومت نسبی حرارتی و ویژگی عایق کافی که به آن اجازه میدهد در کاربردهای الکتریکی به کار رود، خواص عایق الکتریکی پلی(اکسیمتیلن) خوب هست ولی خیلی برجسته و عالی نیست.
POM تحت شرایط گرم و مرطوب همچنان ثبات ابعادی خود را حفظ میکند. پایداری حرارتی POMC برای مصارف مداوم و درازمدت در معرض هوا 104 درجه سانتیگراد است و برای عملکرد کوتاهمدت، حداکثر درجه حرارت 132 درجه سانتیگراد هست.
پلیاکسیمتیلن دارای ماهیتی سخت، محکم، چقرمه و برجهنده است، سختی آن در مقیاس راکول R برابر با HRR120 هست. POM دارای خواص سایشی بسیار بالایی است و از استحکام و سفتی خوبی هم برخوردار هست.
هرقدر درجه بلورینگی این پلاستیک بالاتر باشد، تنش تسلیم و مدول الاستیک آن افزایش مییابد، ولی اگر شرایط رشد اسفرولایتها فراهم شود، کاهش مقاومت در برابر ضربه آن را به دنبال خواهد داشت. به خاطر ثبات و پایداری ابعادی، POM در ساخت قطعاتی نیاز به تلورانس خیلی کم و دقیق دارند مورداستفاده قرار میگیرد.
در درجات بالای بلورینگی، نتایج بهدستآمده از جمع شدگی پس از قالبگیری برابر cm/cm02/0 هست.
شایانذکر است که جمع شدگی پس از قالبگیری 2% عدد بالایی در قالبگیری بهحساب میآید و برای این پلاستیک بهعنوان یک ضعف تلقی میگردد.
در جدول زیر به بعضی از مهمترین خواص مکانیکی POM اشارهشده است.
Value |
Units |
Properties |
63 |
MPa |
Tensile strength |
10 |
% |
Tensile strain at yield |
2.6 |
GPa |
Tensile modulus of elasticity |
31-70 |
% |
Normal strain at break |
97.1 |
MPa |
Flexural strength |
2.83 |
GPa |
Flexural modulus |
6 |
kJ/m2 |
Charpy impact strength (notched, 23 C) |
5.5 |
kJ/m2 |
Charpy impact strength (notched, -30 C) |
250 |
kJ/m2 |
Charpy impact strength (unnotched, 23 C) |
180 |
kJ/m2 |
Charpy impact strength (unnotched, -30 C) |
1300 |
MPa |
Tensile creep modulus (1000h) |
85 |
D |
Hardness, Shore D |
M85, R120 |
M&R |
Hardness, Rockwell |
1.4 |
Ft.lb/in |
Impact strength, Izod, notched, (Injection) |
2.3 |
Ft.lb/in |
Impact strength, Izod, notched, (Extrusion) |
65 |
MPa |
Shear stress at 295K |
3.7 |
- |
Dielectric constant (102-106Hz) |
POM دارای مقاومت بالا در برابر خستگی (Fatigue)، ثبات ابعادی بسیار خوب، ضریب اصطکاک پایین، مقاوم در برابر شوک و ضربه حتی در درجه حرارتهای پایین، خواص دیالکتریک خوب، جذب رطوبت بسیار کم، دارای خواص الاستیک، پایداری زیاد در مقابل پوسیدگی، قابلیت ماشینکاری بسیار عالی خصوصاً در ماشینهای تراش اتوماتیک هست.
آلیاژ این پلاستیک با تفلون حداکثر تا 25%، موجب کاهش ضریب اصطکاک تا 02/0 میشود، این بهبود سبب میگردد تا قطعه ساختهشده از این آلیاژ در شرایط کاری بسیار سختتری بتواند در مقایسه با قطعه ساختهشده از POM خالص انجاموظیفه کند.
آمیزههای مختلفی از پلیاکسیمتیلن تقویتشده با الیاف شیشه حداکثر تا 30% در دسترس قرار دارند، تقویت شدن POM با الیاف شیشه موجب بهبود مقاومت در برابر خزش، افزایش مدول کششی و کاهش کرنش در نقطه شکست آن میشوند.
مهمترین مشکلاتی که در ارتباط با کاربرد مواد تقویتشده پدید میآید، مقاومت در برابر ضربه پایین این مواد و ماهیت غیر همسانگرد قطعات ساختهشده از آنهاست.
امروزه انواع و گونههای متعددی از این پلاستیک با خواص گوناگون ساخته میشوند و بهتناسب مصرف بهینه در صنایع مختلف بهکاربرده میشوند.
این پلیمر به پنج صورت هموپلیمر، کوپلیمر، آلیاژ تقویتشده، بهبودیافته با برخی از مواد افزودنی به بازار عرضه میشود.
هر دو نوع هموپلیمر و کوپلیمر ازنظر مشخصات عمومی تا حدی شبیه به هم میباشند و تفاوت آنها در عملکرد مربوط به خواص حرارتی، مکانیکی و هیدرولیز آنها هست.
افزایش کومونومر به واحد تکرارشونده پلیاکسیمتیلن تغییرات زیادی را در خواص آن به وجود میآورد، تمایل کمتر کوپلیمر POMC به تخریب حرارتی از شیوه باز شدن یا کنده شدن بخشهایی از زنجیره، گستره ذوب و پایداری حرارتی پایینتر آن و بالاخره مقاومت شیمیایی بهتر کو پلیمرهای پلیاکسیاتیلن در برابر قلیاها و هیدرولیز در مقایسه با POM، از اثرات این کوپلیمریزاسیون است.
کوپلیمر پلیاکسیمتیلن در برابر قلیاهای گرم تا حدی مقاومتر است اما در مقابل اسیدها، نسبتاً ضعیف هست. افزودن الاستومر پلییورتان به پلیاکسیمتیلن موجب بهبود و مقاومتر شدن این پلاستیک در برابر ضربه میشود در حقیقت حضور پلییورتان در این آلیاژ سبب چقرمه شدن (Toughened) پلیاکسیمتیلن میگردد.
هنگام کاربرد و استفاده از هموپلیمر و کوپلیمر این پلاستیک در شرایط معمولی، مواد سمی یا خطرات پوستی ایجاد کند.
خواص گونههایی از این پلاستیکها را به کمک افزودنیهایی مانند جاذب نور فرابنفش و به تأخیر انداز شعله بهبود دادهاند. آلیاژ پلیاکسیمتیلن و پلیتترافلوئورواتیلن به نسبت (25-15)% باعث کاهش ضریب اصطکاک این آلیاژ، به کمتر از 02/0 میشود.
استقبال روزافزون صنایع مختلف از این پلاستیک به دلیل شکل ظاهری زیبا، خواص خوب مکانیکی، ثبات و دوام در برابر رطوبت و بسیاری از حلالها و مواد شیمیایی، شکلپذیری آسان و قابلیت ماشینکاری خوب آن هست.
مقاومت مطلوب POM در برابر ترکیبات آلی و مواد قلیایی سبب شده است تا از این پلاستیک جهت استفاده در اجزاء سازنده پمپها، فلنجها و ماشینآلات شیمیایی بهرهبرداری کنند.
POM جانشینی خوب برای فلزات است، بهعنوانمثال برای انتقال نفت، روغن و گاز از لولههای ساختهشده از پلیاکسیمتیلن استفاده میکنند.
پلیاکسیمتیلن به خاطر خصوصیات مکانیکی ویژهای که دارد، در موارد متعددی جای گزین مناسبی برای فلزاتی مانند برنج، آلومینیوم، فولاد، روی، آهن ریختهگری و فلزات دیگر محسوب میشوند.
POM با کلیه فرآیندهای معمول و متعارف مانند اکستروژن، قالبگیری دمشی و تزریقی، قابلیت شکلدهی دارد.
خیلی دقت باید کرد که در حین شکلدهی از افزایش درجه حرارت غیرمجاز اجتناب شود، زیرا حرارت بالاتر از درجه حرارت ذوب، باعث تخریب حرارتی این پلیمر و ایجاد فرمالدئید که در درجه حرارت اتاق گازی سمی تحریککننده و بسیار بدبو است، خواهد شد.
سطح قطعات ساختهشده از پلیاکسیمتیلن را میتوان با کرومآبکاری کرد.
تختههای باریک و حلقههای زنجیر منتقلکننده یا نقاله، دندانهها یا بادامکها، یاتاقانها، ترمزها یا موانع سایشی، اتصالات لوله بدنههای شیر، پمپها (لوازمیدکی، پیستونها، شیرها و پرههای دوار و چرخدندهها)
وسایل الکترونیکی خانگی که همگی جزء قطعات ظریف پلاستیکی داخل ماشین لباسشویی و ظرفشویی به شمار میروند که تعدادشان نیز بسیار زیاد
پارچههای پردهای و میلههای راهنمای پنجرههای کرکرهای متحرک، آویزها، غلتکها، یاتاقانها، پوششهای مبلمان، صفحات اسلاید و قفلها، نگهدارندههای ابزار که ابزار بر روی آن نصب و آویزان میشود. یاتاقانها، دندهها و لوازمیدکی یا ابزارآلات.
دوشهای آبپاشی ویژه آبیاری، انشعابات یا آبپخشکنها، دندهها، لوازمیدکی، آبراهها، ابزارآلات ویژه پمپها و پرههای دوار، پیستونها، بدنه شیرهای اندازهگیرنده، دستگیرههای گرد و توپیها، ساقهها یا میلهها و اجزای درونی.
اهرمهای جابهجاکننده و ابزارآلات، اتصالات هیدرولیک، یاتاقانها، دندهها و دیسکهای کاربردی ویژه کاشت بذر