آتشنشانی شغلی است که کار اصلی او پاسخگویی به شرایط اضطراری در بسیاری از مکانهای مختلف است. هدف آنان نجاتِ جان افراد و به حداقل رساندن خسارت به اموال است. آمادگی برای پاسخگویی و پیشگیری نیز از جنبههای مهم این شغل است.
به جرات میتوان گفت که پلاستیکها سبب تحول وسایل ایمنی آتشنشانان شدند. درگذشته از کلاههای ایمنی فلزی، کتهای چرمی سنگین، سیستم تنفسی عمدتاً فلزی استفاده میشد؛ اما با رخداد حوادث ناگوار مانند آتش گرفتن در اثر تخلیه الکتریکی و برقگرفتگی ناشی از سیمهای فلزی، پلیمرهای جدید با خصوصیات امیدوارکننده موردبررسی قرار گرفتند. امروزه این پیشرفت بهقدری است که دیگر کلاههای ایمنی فلزی نیاز آتشنشانان را برآورده نکرده و ناخوشایند به نظر میرسند؛ از پوشش گردن، صورت و همچنین محافظت از جمجمه برخوردار نبوده و استفاده از آن در دمای بالا بهقدری دشوار است که از نزدیک شدن آتشنشانان به آتش جلوگیری میکند. باوجوداینکه تنها 15% خطرات مربوط به سر است اما اغلب این خطرات کشنده هستند. بهطورکلی پلاستیکها با داشتن خواصی نظیر مقاومت در برابر شعله و حرارت، عدم رسانایی، سبکی و در مواردی دارای سرویسدهی آسانتر و بهداشتی تر بهطور گسترده در تجهیزات آتشنشانی استفاده میشوند و بهنوعی مترادف ایمنی برای آتشنشانان هستند.
سامانههای لولههای داخلی ولولههای HDPE قابلاستفاده در محیطهای ویژه آتشنشانی عمدتاً برای بیشینه فشار کاری که مورداستفاده قرار میگیرند، نباید کمتر از psi /10 bar 150 باشند.
مقاومت در برابر خوردگی گالوانیک، مقاومت در برابر پوسیدگی، سایش و ضربه، خاصیت انعطافپذیری مناسب، خاصیت جمع شوندگی، سازگار با آبهای اسیدی، طول عمر بالا (استفاده بیشتر با هزینههای کمتر)، سبکی وزن، مقاومت عالی در برابر زمینلرزه و رانش زمین، قابلیت اتصال بسیار محکم، بدون نشتی و درعینحال انعطافپذیر، مقاومت بالا در برابر اشعه فرابنفش خورشید، دارا بودن خصوصیات هیدرولیکی بسیار مناسب، هزینه پایین تعمیر و نگهداری، جوشپذیری لولههای پلیاتیلن آتشنشانی مسائل و مشکلات عمدهای از قبیل خوردگی میکروبی، نداشتن استحکام در برابر زمینلرزه، سختی اجرا و… که در تمام سامانههای قدیمی آتشنشانی که به نحوی با آب سروکار دارند را برطرف نموده است ولولههای پلیاتیلن به انتخاب اول برای اجرای سامانههای آتشنشانی بدل شده است. مزایای استفاده از لولههای پلیمری (لوله پلیاتیلن) برای نصب در خطوط سامانههای آتشنشانی بسیار زیاد است. نصب این لولهها ازلحاظ هزینه و زمان مقرونبهصرفه است. از طرفی، به تعداد کمی نیروی انسانی برای نصب و راهاندازی آن نیاز است. اما مهمترین ویژگی لولههای پلیاتیلن در سامانه آتشنشانی مقاومت در برابر خوردگی هست که این خاصیت عامل اصلی افزایش قابلتوجه عمر مفید این نوع لولهها هست. با توجه به میزان ضریب کشش بالا در مواد پلیاتیلن و استحکام کافی در برابر فشار ضربهای، لولههای پلیاتیلن بهترین مقاومت را در برابر ارتعاشات زمینلرزه و جابهجایی لایههای خاکنشان میدهند. آنها نیازی به رنگآمیزی ندارند زیرا لولهها همزمان با فرآیند تولید، رنگآمیزی میشوند. جوش لولهها و اتصالات، امن و سریع انجام میشود و در طولانیمدت بادوام است. به علت سطح داخلی کاملاً صاف و صیقلی، این لولهها در مقایسه با لولههای دیگر از افت اصطکاکی بسیار کمتری برخوردار بوده، درنتیجه در بسیاری اوقات برای عبور دادن دبی مشخصی از سیال، در مقایسه با سایر انواع لولهها خصوصاً وقتی طول خط لوله زیاد است. معمولاً این لولهها در یک بازه زمانی طولانی نیاز به تعمیر ندارند و در صورت نیاز به تعمیر، این کار با هزینه پایین امکانپذیر خواهد بود. فرآیند نصب هم بسیار ساده است؛ لولهها و اتصالات به روش جوش دستی، سریع و آسان، به هم متصل میشوند. در لولههای پلیاتیلن، خوردگی اتفاق نمیافتد؛ درنتیجه نیاز به تعمیر و نگهداری این تأسیسات نیست و این خود باعث صرفهجویی در هزینهها میشود. لوله پلیاتیلن و اتصالات پلیاتیلن از بهترین مواد اولیه پلیاتیلن با گرید تجاری PE100 و به رنگ مشکی تولید میشوند.
HDPE- لوله پلیاتیلن (لوله پلیاتیلن با چگالی بالا) High Density Polyethylene Pipe
PPR – سامانههای لولههای پلیپروپیلن رندوم (polyethylene pipe random)
PVC-C – سامانه لولههای پلی وینیل کلراید کلر
PEX – سامانههای پلیاتیلن متقاطع (polyethylene pipe cross-X)
لولههای پلیاتیلن در شبکه آتشنشانی بهصورت زیرزمینی و جهت شبکه اصلی انتقال سیالات اطفاء حریق بهکاربرده میشوند ولولههای پلیاتیلن آتشنشانی باید از Safety Factor بالاتری برخوردار باشد.
این نوع لوله در داخل یکلایه فایبرگلاس قرار دارد که مطابق با استاندارد 13501 UNE-EN، از الزامات کاهش اشتعالپذیری است.
این نوع لولهها مناسب و مقاوم در برابر درجه حرارت بالا، شعلههای آتش و سیگار است.
این نوع لولهها، درواقع همان سامانه خاموشکننده آتش در مکانهای اقامتی هستند. این نوع لولهها بهگونهای طراحیشدهاند که مانند سمپاش برای خاموش کردن آتش در سقف نصب میشوند. در این سامانه اگر گرمای محیط بالا برود، سامانه فعال نمیشود؛ اما زمانی که دود را حس کند، بهطور خودکار سامانه به کار میافتد. از لولههای نوع PP-R و PE-X برای نصب در مناطق مسکونی استفاده میشود.
مخزن پلیاتیلن، ازنظر اقتصادی مناسب هست. به دلیل انعطافپذیری بهتر آنها نسبت به گالوانیزه خاصیت برتری به آن بخشیده است.
مخزن فایبرگلاس پنلی GRP یک سیستم مدولار هست که به دلیل نیاز به زیرسازی نسبت به مخزن پلیاتیلنی هزینه بیشتری دارد. اما چون پنلها را میتوان باز کرد، حملونقل آن راحتتر است و در حجم بالای 30000 لیتر توصیه میشود. مخزن GRP پلاستیکهای تقویتشده با الیاف هست که میتواند بهعنوان عایق عمل کند. این مخازن را میتوان در سطح زمین، سقف و یا داخل ساختمان نیز نصب کرد. از ویژگیهای بارز آن دوام بالا، مقاومت در برابر UV و عملکرد عالی آن، مقاوم در برابر یخزدگی، رشد جلبک هست. همچنین عناصر فلزی در مجاورت آب نیست، این مخازن را میتوان برای افزایش ذخیرهسازی گسترش داد. مخزنهای فایبرگلاس میتواند از رزینهایی نظیر پلیاستر، وینیل استر، اپوکسیها ساخته میشود. یک نوع رایج آنها پلیاستر غیراشباع هست. برای کاربرد مخازن در محیطهایی که مقاومت حرارتی و اسیدی نیاز باشد از این نوع مخازن استفاده میشود. این مخازن تحت آزمایشهای فیزیکی و شیمیایی متعدد قرار میگیرد. کنترل کارایی طولانیمدت، بررسی خواص مکانیکی و شیمیایی در واحد کنترل کیفی صورت میگیرد. آزمونهای این نوع مخزن ذخیره آب آتشنشانی بر اساس استانداردهای بینالمللی نظیر ASTM، ISO و ... صورت میگیرد. نوعی از مخزن تخلیه یا مخزن ذخیره آب آتشنشانی نوین از جنس PVA/TPU برای ذخیرهسازی راحت آب در موقعیتهای اضطراری مورداستفاده قرار میگیرد. حملونقل آسان آنها در موارد اضطرار موردتوجه هست. درنهایت باید مدنظر داشت که در محیطهایی که احتمال بروز حریق وجود دارد از نصب مخازن پلاستیکی خودداری شود. استفاده از مخازن استیل یا گالوانیزه بهعنوان مخزن ذخیره آب آتشنشانی علیرغم قیمت بیشتر آنها در برخی محیطها بهتر از انواع پلاستیکی هست.
که از لاستیک صنعتی با یک یا دولایه منجید تهیه میشوند.
بافتهشده از الیاف پلیاستر که داخل آن لاستیکی از جنس EPDM ساختهشده است و در برابر حرارت بالا و رطوبت و برخی از مواد شیمیایی مقاوم است.
از الیاف مصنوعی بافتهشده با ترکیبی از مواد نیتریل و PVC روکش شدهاند. شلنگهای مذکور در مقابل اسیدها، محلولهای قلیایی، روغنها و سوختهای فسیلی و اغلب مواد شیمیایی مقاومت دارند.
کاهنده ضریب اصطکاک
پلیمرهای محلول در آب با وزن مولکولی بالا شناختهشدهاند که باعث کاهش کشش اصطکاکی جریان آشفته در غلظتهای دهها یا صدها ppm میشوند. پلیمرهای مصنوعی و طبیعی مانند پلی (اکسیداتیلن)، پلی (اسیداکریلیک) متمرکز است، پلیآکریلآمید، پلی (n-وینیلفرماید)، کوپلیمرهای محلول در آب، صمغ گیاهی، صمغ زانتان، سلولز کربوکسیمتیل. برای جریان آشفته در خطوط لوله، و همچنین در جریان باز و خارجی، میتوان اصطکاک را با واردکردن مقدار کمی از یک پلیمر انعطافپذیر، خطی با وزن مولکولی بالا نسبت به جریان کاهش داد. این روش برای کاهش ضریب اصطکاک در صنایع مختلف ازجمله شلنگهای آتشنشانی به کار میرود. بهطورکلی، انواع مختلفی از مواد افزودنی، ازجمله ذرات جامد، سورفاکتانت ها و پلیمرها برای القای پدیده آشفته DR استفادهشده است. بنابراین، پلیمرهای با وزن مولکولی بالا هنگامیکه در سیستم حلال مناسبی از محیطهای آبی یا غیرآبی حل شوند، بهعنوان عوامل کاهنده کارآمدتر در نظر گرفته میشوند. با توجه به خواص ویسکوالاستیک ویژه، مواد افزودنی پلیمری بهشدت بر خصوصیات جریان آشفته تأثیر میگذارند، حتی اگر در مقادیر کم استفاده شوند. با افزودن پلیمرها به جریان آشفته میتوان سطح بالای DR را بدست آورد. اتلاف انرژی ناشی از جریان آشفته باعث افزایش هزینههای عملیاتی میشود. هنگامیکه یک پلیمر در یک حلال مناسب حل میشود، میتوان اثر DR آن را در شرایط مناسب به حداکثر رساند. اگرچه چندین پلیمر محلول در آب با موفقیت باعث کاهش ضریب اصطکاک در جریان آشفته سیستمهای آبی میشوند، شناخته شده است که پلیمرهای محلول در روغن مانند پلیایزوبوتیلن و پلیاستایرن هنگام حل شدن در حلالهای آلی یا روغنها، کارایی بالای DR را نشان میدهند.
نقش لباس محافظ و سایر لوازم حفاظت شخصی اصل اساسی برای ایمنی آتشنشانان است. علاوه بر نیاز به حفاظت از سطوح مختلف آتش، ممکن است در معرض سموم شیمیایی و بیولوژیکی قرار گیرند؛ این بدان معنی است که الزامات بیشتر و پیچیدهتری برای لباسهای محافظ میبایست در نظر گرفته شود. از ویژگیهای لباس آتشنشان میتوان به حفاظت از شخص در برابر تماس احتمالی با شعله، دمای هوای بالا، گرمای تابشی، تماس تصادفی با مواد شیمیایی، مقاومت در برابر آب و حفظت مکانیکی اشاره کرد. همچنین باید به کاربر اجازه دهد وظایف خود را به بهترین شکل (بدون تنش زیاد) انجام دهد.
با توجه به منعکس شدن گرمای تابشی به لباسهای آتشنشانان، لایه بیرونی با آلومینیوم پوشیده میشود. لباسهای محافظ برای آتشنشانان از لایه خارجی مقاوم در برابر شعله و آستر داخلی متشکل از یک مانع رطوبت، عایق حرارتی و سایر مواد آستری هست. سیستم پیچیدهای برای ارائه تعادل بین حفاظت، راحتی و قیمت تعیینشده است. درنتیجه مواد در لایههای مختلف انتخاب و طراحیشدهاند تا یک سامانه مدولار را ایجاد کنند. فاصلههای هوا بین لایههای مختلف لباس، نقش مهمی در ارائه عایق حرارتی دارند. لباس آتشنشانان در مناطق صحرایی و بیابانی دارای یک یا دولایه همراه با تقویتکننده است.
لایه خارجی اولین خط دفاعی در برابر خطرات پیش روی آتشنشان است. این لایه باید محافظت اساسی در برابر شعله و گرما، مقاومت مکانیکی کافی در برابر بریدگی، پارگی، سایش و سایر محافظتهای محیطی را ایجاد کند. این نیازهای سطح بالا معمولاً با الیاف بسیار مقاوم در برابر شعله مانند پلیآمیدهای آروماتیک، پلیبنزیمیدازول (PBI)، پلیبنزوگزازول (Zylon or PBO) و پلیآمید-ایمید (Kermel) فراهم میشود. مزیت PBI این است که میزان رطوبت بیشتری نسبت به پنبه جذب میکند و میزان راحتی پوشیدن آن معادل 100% پنبه است. PBO نسبت به PBI جدیدتر و دارای خصوصیات کششی برجسته است اما قیمت آن حدود 2 برابر قیمت کولر است که همین موضوع استفاده از آن را محدود میکند. در غیر این صورت ممکن است در ترکیب با الیاف آرامید PBI Gold (آمیزه PBI و پارا آرامید) برای افزایش دوام به کار رود. برای افزایش جذب رطوبت ممکن است آمیزه لایه بیرونی حاوی الیاف ویسکوز یا پشم به تأخیر انداختهشده باشد. پارچه پوشیده شده با آلومینیوم باعث تنش فیزیولوژیکی بالاتر از مواد متداول میشود. این پارچه میتواند حاوی پنبه و یا پشم ضد شعله، الیاف شیشه و الیاف آرامید بافتهشده باشد. اتصال آلومینیوم بر روی پارچه میتواند با استفاده از چسبهای پلیمری نظیر پلییورتان، سیلیکون و نئوپرن انجام شود. علاوه بر الیاف و آلیاژها فوق در لباسهای آتشنشانی در صحرا و بیابان برخی از مواد با عملکرد پایینتر نظیر پارچههای مقاوم در برابر شعله مانند proban و pyrovatex استفاده میشود.
هوای محبوس شده بین لایههای ماده محافظت اصلی گرمایی را ایجاد میکند. الیاف گرما را 10 تا 20 برابر سریعتر از هوای ساکن هدایت میکنند. این اصل تعیینکننده در ساخت آستر گرمایی است که باید از انتقال گرما از محیط به بدن با کاهش سرعت عبور گرما از بیرون به داخل لباس جلوگیری کند. همچنین میتوان از یکپارچه بافتهشده بین لایه بیرونی و آستر برای ایجاد بالاترین عایق گرما استفاده کرد. همزمان اجازه عبور رطوبت ناشی از تعریق را میدهد. آستر گرمایی از پارچههایی که بهصورت ذاتی خاصیت بازدارندگی شعله رادارند ساخته میشوند. محتوای یکسان استفادهشده در لایه بیرونی و آستر گرمایی شستن لباس را راحتتر میسازد. برای ساخت استرهای حرارتی از مواد عایق غیر نساجی نیز استفاده میشود که در این محصولات معمولاً بالشتکهای هوا جایگزین این مواد میشوند.
یک مانع رطوبت برای کاهش میزان نفوذ آب از محیط به داخل ساخته میشود. همچنین در برابر بسیاری از مایعات مانند مواد شیمیایی رایج و عوامل بیماریزای منتقلِ از خون محافظت میکند. استفاده از این لایه در بعضی از کشورها اجباری است درحالیکه در کشورهای دیگر به جهت داشتن حداکثر راحتی لباسهای بدون مانع رطوبت را ترجیح میدهند. لایه مانع رطوبت میتواند به 3 حالت قرار گیرد.
مانع رطوبت میتواند یک غشا ریز متخلخل یا آبدوست باشد. GORE-TEX، Crosstech و Tetratex شامل منسوجات لایهای پلیتترافلوئورواتیلن ریز متخلخلاند. PORELL، PROLINE، VAPRO منسوجات لایهای پلییورتان ریز متخلخلاند. BREATHE-TEX PLUS، STEDAIR 2000 متشکل از لایههای آبدوست پلییورتان هستند. SYMPATEX دارای لایه آبدوست پلیاستری است. پوششهای میکرومتخلخل و آبدوست عموماً محصولات پلییورتانی هستند.
مواد برای بهبود دید از مواد جانبی مهم هستند. مواد فلورسنت برای افزایش دید در روز و مواد بازتابنده برای افزایش دید در شب استفاده میشود. باوجود صدها نوع مواد فلورسنت فقط تعداد کمی با الزامات مقاومت در برابر گرما مطابقت دارند. رنگهای این مواد در معرض محیطهای دودزا بسیار حساساند.
اساس کلی لباسزیر این است که پوست را خشک نگهداشته و پوشیدن آسان باشد. تأثیر بزرگی بر انتقال گرما و رطوبت دارد. مقررات ویژهای برای لباسزیر آتشنشانان وجود ندارد؛ اما نباید از عملکرد محافظتی آن غافل شد. توصیه معمول این است که نباید از الیاف گرمانرم و پلاستیک خالص استفاده شود. همچنین بیشتر لباسهای زیر با خاصیت انتقال رطوبت مطلوب که بهویژه در فعالیتهای ورزشی مورداستفاده قرار میگیرد برای اطفای حریق مناسب نیستند. لباسزیر مقاوم در برابر شعله ممکن است از p84 100% و یا همراه با الیاف ارزان ویسکوز به تأخیر انداختهشده، ساخته شود. برای مثال ترکیب 50/50 از P84/Viscose FR (Lenzing) با خاصیت بالای جذب رطوبت برای لباسزیر به کار میرود.
بهطورکلی لباس آتشنشانی از مواد PU، Arilenix و Nomex تهیهشده است. با پوشیدن این لباس، امکان آسیب رسیدن به بدن فرد به حداقل ممکن میرسد. این محصول دارای استاندارد حرارتی EN 469.2005، استاندارد الکتریکی EN 61482.1.2، استاندارد رطوبتی EN343/A1 و استاندارد EN342 هست.
خاموشکنندههای آبی با لایه اپوکسی از داخل جهت مبارزه با حریقهای جامدات و موادی که از خود خاکستر بهجای میگذارند.
فوم اطفاء حریق: خاموشکننده دستی آب
خاموشکنندههای آبی با لایه اپوکسی از داخل جهت مبارزه با حریقهای جامدات و موادی که از خود خاکستر بهجای میگذارند.
یکی دیگر از تجهیزات فردی آتشنشانی، کلاه ایمنی هست که برای محافظت از سر ساختهشده است. همانطور که میدانید یکی از حساسترین قسمت بدن انسان سر است که در برابر حوادث شغلی میتواند بسیار خطرناک باشد. کلاه ایمنی جدید از مواد کامپوزیتی با کارایی بالا و خاصیت عایق بسیار مطلوب ساختهشده تا حداکثر محافظت را ایجاد کند. همانطور که در شکل مشاهده میشود پوسته بیرونی بهصورت یکپارچه قالبگیری شده و سایر تجهیزات بهراحتی قابل اتصال به آن است. این پلاستیکها هستند که قابلیت استفاده از آنها را افزایش میدهند. پوسته از جنس پلیاتیلن سخت اشباعشده با املاح دفعکننده اشعه UV. مجهز به نقاط جاذب نیرو (EAP) که باعث بالا رفتن سطح ضربهگیری میشود. کلاه ایمنی با مصارف عمومی و حفاظت در برابر خطر سقوط اشیاء و برقگرفتگی در برابر ولتاژهای پایینتر از 2200 ولت. پلی سولفور با داشتن مقاومت حرارتی بالا و همچنین شفافیت مطلوب ماده ایدهآل برای لبهٔ کلاه است.
دستکش مبارزه با حریق رنجر: دستکش یکی از تجهیزات آتشنشانی فردی هست که در عملیات آتش و حریق استفاده میشود که برای محافظت از دستان در برابر آتش ساخته و طراحیشده است. همچنین این محصول دارای استاندارد CE بوده و خصوصیات فنی ضوابط EN659-EN388 رادار است. این دستکشها چندمنظوره بوده و در مقابل مواد شیمیائی جامد، مایع و گاز دستها را محافظت میکند. لایه بیرونی آن از جنس PVC و آستر داخلی آن از جنس کتان باکیفیت بالا ساختهشده است و در برابر عوامل فیزیکی مانند خراشیدگی و سائیدگی مقاوم هست.
کفش آتشنشانی یکی از تجهیزات مهم در امداد آتشنشانی هست که پوشیدن آن الزامی و لازم است. کفش آتشنشانی کفش نقش مهمی در کاهش آسیبهای احتمالی به پا ایفا میکند. این نوع چکمهها دارای استاندارد ایمنی EN 145 بوده و از جنس پلییورتان برای حداکثر حفاظت ساختهشده و صد جرقه و آنتی استاتیک هست.
از جنس الاستومر EPDM با مقاومت بالا و ضد حساسیت و لنز ماسک شفاف و از جنس پلی کربنات ماده سخت و مقاومی است که علاوه بر محافظت کامل از صورت کاربر؛ دارای ساختار ضد خش بادید پانوراما مناسب کاربر هست. ماسکهای تنفسی تمامصورت به دودسته تقسیم میشوند. ماسکهای تک فیلتر و ماسکهای دو فیلتر. بهطورکلی ماسکهای تمامصورت و نیم صورت باید دارای فیلتر باشند یا قابلیت اتصال به فیلتر را داشته باشند. لنز (نقاب) ماسک دیدی با وسعت دید پانوراما 200 درجه را در اختیار کاربر قرار میدهد. این ماسکها مقاوم در برابر عوامل زیانآور ازجمله: ذرات معلق، مواد شیمیایی، آلودگیهای میکروبی و شیمیایی، دود، گازها و بخارات.
از جنس آرامید است. دستگاه تنفسی فشار مثبت جهت استفاده برای مدت حداکثر 45 دقیقه، دارای قابلیت ورود به مناطق خطرناک و مسمومکننده با کاربرد سریع و آسان هست.
از جنس پلیکربنات با پایههای بلند برای فضای باز و کوتاه برای فضای بسته هست.
از جنس پلیاستر با قابلیت مناسب جذبه ضربه که مقاومت خوبی در برابر پارگی، فرسایش یا شکستگی دارد.
از کاربردهای دیگر پلیمرها میتوان به چراغقوه ضد انفجار، بک بورد (تخته مخصوص حمل مجروح) و سیستم تنفسی خودکار اشاره کرد.