روشهای پایه شناسایی ترموپلاستیکها
برای تشخیص نوع پلاستیکها روشهای متعددی وجود دارد. از جمله روشهای پایه و سریع میتوان به بررسی شکل ظاهری، بررسی انحلالپذیری در حلالهای شیمیایی، تعیین چگالی، تعیین نقطه ذوب، تعیین مقدار pH، آزمون پیرولیز، آزمون رنگ و آزمون شعله اشاره کرد.
بررسی شکل ظاهری:
منظور از شکل ظاهری بیش از هر چیز شفافیت و براقی (صافی) ظاهری محصول می باشد. اصولاً تمام ترموپلاستیکهایی که بافت ساختمان مولکولی آنها به شکل آمورف می باشد مانند PS و PC شفاف و بعضی تا حدودی رنگین (زرد رنگ) میباشند. عموماً براقیت سطوح محصولات ترموپلاستیکهای آمورف نسبت به سایر ترموپلاستیکها بیشتر میباشد.
بررسی انحلالپذیری در حلالهای شیمیایی (Solubility):
تأثیرات مختلف حلالهای شیمیایی بر روی مواد مختلف پلیمری، روش دیگری برای شناسایی نوع ترموپلاستیک میباشد. برای انجام این آزمایش کافی است تا مقداری از ترموپلاستیک مورد نظر را با مقداری از حلال مخصوص در یک لوله آزمایش مخلوط و جهت انحلالپذیری به آن زمان داده شود. حلالهای شیمیایی میتوانند پلیمر را کاملاً در خود حل کنند یا تأثیر ناچیزی بر آن داشته باشند و یا اینکه بر ماده پلیمری کاملاً بیاثر باشند. تأثیر ناچیز حلال شیمیایی بر پلیمر اغلب تأثیر سطحی است که نشانه آن کدری و چسبندگی سطح محصول میباشد. عموماً این حلالها بر روی ترموپلاستیکهایی مانند پلیاتیلن (PE)، پلیپروپیلن (PP)، پلیآمید (PA) و پلیکربنات (PC)بیاثرند و یا اینکه تأثیر خیلی کمی دارند. حلالیت نه تنها به اجزای شبکه تشکیلدهنده یک ترموپلاستیک بلکه به درجه پلیمرشدن، میزان شاخهای بودن، شبکهای بودن و ایزومری، مظم فضایی و بلورینگی بستگی دارد. مهمترین سؤالاتی که در این آزمون باید مد نظر قرار گیرند عبارتند از: آیا پلیمر در حلال حل میشود؟ متورم میشود؟ محلول ویسکوز میباشد؟ تغییر رنگی در محلول ایجاد میشود؟ براي آزمون حلاليت حلالهاي زير را مورد بررسي قرار میگیرند: آب، اتانول، متانول، ايزوپروپانول، اسيد سولفوريك غليظ، اسيد استيك گلاسيال، محلول سود 1 مولار، تولوئن، كرزول، اتيل استات، سيكلوهگزان، 2،1 -دي كلرواتان، متيلنكلرايد، كلروفرم، تتراكلريدكربن، ديمتيل و استون.
تعیین چگالی (Density):
یکی از شاخصهای مهم برای شناسایی نوع ترموپلاستیک، تعیین چگالی ترموپلاستیک می باشد. تعیین چگالی توسط سه روش اختلاف حجم، اختلاف وزن (جرم) و روش غوطهوری یا تعلیق انجام میگردد. معمولترین روش جهت مشخص کردن چگالی یک پلیمر، روش غوطهوری است. در این روش نمونه پلیمری در مایعی با چگالی معین غوطهور میگردد. رفتار نمونه بر اساس این که چگالیش کمتر از مایع، برابر با مایع و بیشتر از مایع باشد؛ به صورت قرار گرفتن روی سطح مایع، معلق در داخل مایع و نشستن در کف ظرف متفاوت خواهد بود.
تعیین نقطه ذوب (Melting Point):
با گرم کردن تدریجی ترموپلاستیک در یک لوله آزمایش میتوان نقطه ذوب ترموپلاستیک مورد نظر را به دست آورد. لازم به ذکر است ترموپلاست هایی وجود دارند که تجزیه شدنشان سریعتر از مرحله ذوب شدنشان است مانند PVC و یا اینکه قبل از ذوب شدن تبخیر میگردند مانند PMMA.
تعیین pH:
توسط آزمایش مذکور در بخش نقطه ذوب میتوان مقدار pH یک ترموپلاستیک را تعیین کرد. به این صورت که با قرار دادن کاغذ اندیکاتور (Indikator) بر بالای لوله آزمایش و تأثیر گاز متصاعد شده از لوله بر آن که منجر به تغییر رنگ اندیکاتور میگردد، میتوان مقدار pH محصول را مشخص کرد.
آزمون تجزیه حرارتی (پیرولیز) (Pyrolysis):
مقداری از ترموپلاستیک (متناسب با چگالی پلیمر) را در لوله آزمایش قرار داده و سپس در آن را با پنبه بسته و لوله آزمایش را روی شعله ملایم گرفته اثر بخارات حاصل از سوختن بر روی کاغذ pH، اسیدیته نمونه را مشخص میکند.
آزمون رنگ (Color):
آزمون رنگ، بر اساس واکنش ترموپلاستیک با معرف است که منجر به تشکیل رنگ ناشی از تولید فرآورده میشود. واکنشهای تشکیل رنگ همچنان مفیدترین آزمون برای شناسایی مشخصات ساختاری و گروههای عاملی حتی در آزمایشگاههایی که دارای تجهیزات پیشرفته هستند، میباشند. از مزایای آزمون رنگ میتوان به حساسیت، مهارت، صرفه اقتصادی، زمان، مکان و حداقل تجهیزات با کاربری آسان اشاره نمود.
آزمون شعله (Flame Test):
آزمون شعله را میتوان جهت شناسایی ترموپلاستیکها به کار برد. چراکه شعله تولیدی حاصل از سوختن ترموپلاستیکها، مشخصههای مختلفی را بسته به ساختار ماده نشان میدهد. به منظور بررسی رفتار یک ترموپلاستیک در برابر شعله کافی است تا مقدار کمی از نمونه را به کمک اسپاتول بر روی شعله ملایم چراغ بونزن قرار دهید. سوالاتی را که باید حین انجام آزمون شعله به آن توجه داشت: آيا نمونه شعلهور ميشود؟ يا به تدريج و به آرامي ميسوزد؟ آيا پس از حذف شعله، خاموش ميشود يا به سوختن ادامه ميدهد؟ آيا در اثر سوختن گاز آزاد ميكند؟ گاز آزاد شده روي كاغذ pH مرطوب چه اثري دارد؟ شعله آن چه رنگي است؟ آيا دوده تشكیل میشود؟ بوي حاصل از سوختن چيست؟ آيا در حين سوختن قطرات كوچك توليد میكند؟ پس از خاموش كردن شعله بو و خاکستر ماده باقيمانده بررسی میشوند. در نهایت مشاهدات با اسناد علمی تطابق داده میشوند. جدول زیر بیانکننده خصوصیات پلیمرها در تماس با شعله میباشد.
جهت شناسایی ترموپلاستیکها و ترکیبات آنها روش مستقیم (تماس مستقیم با شعله) که بر اساس استاندارد UL-94 انجام میگیرد و روش غیر مستقیم (تماس با یک سیم با دمای مشخص) که بر اساس استاندارد (IEC Glow Wire Test: International Electrical Commission) انجام میگیرد، به کار میرود. علاقهمندان به این مبحث میتوانند در مقالات بعدی همراه ما باشند.